Rozwój techniki ubiegłego stulecia w każdej gałęzi życia szybko sprawił przejście człowieka stojącego (homo erectus) w człowieka siedzącego (homo sedentarius). Agresywna adaptacja kręgosłupa nie wykształciła właściwych nawyków sprzyjających długotrwałemu przebywaniu w pozycji siedzącej, co z ograniczeniem aktywności fizycznej dało w rezultacie powszechne zjawisko występowania bólów pleców. Szczyt zachorowalności przypada na osoby w pełni aktywne zawodowo i społecznie pomiędzy 20 a 50 r.ż.. Niepokojący jest fakt obniżania się wieku ujawniania schorzenia. Niespecyficzne bóle krzyża u młodych odnotowywane od około 15 lat stanowią przedmiot wielu badań, ponieważ występują częściej niż się powszechnie wydaje.
Podstawową przyczyną bólów pleców jest siedzący tryb życia, nieprawidłowa pozycja i niedostosowanie stanowiska nauki czy pracy oraz bardzo mała aktywność ruchowa. Złe nawyki postawy, nieprawidłowe pozycje przyjmowane i utrzymywane przez długi czas powodują zmiany w układzie kostnym i więzadłowym. Dodatkowo negatywne emocje, przewlekły stres oraz często nieprawidłowa dieta, wzmagają występowanie tzw. Zespołów Bólowych Kręgosłupa. Pochodzenie bólów kręgosłupa jest wieloczynnikowe, modyfikowane przez środowisko, charakter pracy, stosowane leczenie i predyspozycje osobnicze. Bóle pleców, choć często mają podobny przebieg, mogą posiadać całkowicie różne źródła: korzeniowe, przeciążeniowe czy psychogenne.
Mechanika czy chemia?
Przyczynę bólu stanowi podrażnienie mechaniczne (ucisk, rozciąganie) lub chemiczne nocyceptywnych włókien nerwowych. Receptory bólowe znajdują się na obwodzie krążków międzykręgowych, w torebkach stawów międzykręgowych, w więzadłach i w mięśniowo-więzadłowych strukturach wspierających kręgosłup. Proces chorobowy może dotyczyć samego kręgosłupa oraz tkanek i struktur okołokręgosłupowych. Literatura podaje, że u 90 % cierpiących na ZBK przyczyną bólów dolnego odcinka kręgosłupa są zaburzenia mechaniczne wynikające z przeciążenia, pozostałe 10% to procesy chorobowe w odległych tkankach, jak: stany zapalne kości i tkanek miękkich, choroby reumatoidalne, nowotwory, tętniaki rozwarstwiające aorty, patologie narządu rodnego kobiet, osteoporoza i złamania patologiczne, powodują wtórne objawy w postaci bólów kręgosłupa.
Podział ZBK pochodzenia mechanicznego
Zespół przeciążeniowy jest skutkiem podrażnienia z powodu przeciążenia różnych struktur anatomicznych kręgosłupa (stawów międzywyrostkowych, torebek stawowych, mięśni przykręgosłupowych, stawów krzyżowo-biodrowych, więzadeł, stawów biodrowych, mięśni obręczy biodrowej i kończyn dolnych), objawami przypominający dolegliwości wywołane uciskiem korzeni nerwowych, często diagnozowany jako dyskopatia, która nie znajduje potwierdzania w badaniach obrazowych.
Zespół korzeniowy rzeczywisty jest to aktywny konflikt korzeniowo-dyskowy, gdzie korzeniowe objawy kliniczne są potwierdzone obiektywnymi badaniami bez objawów przeciążenia.
Zespół mieszany występuje, gdy na udokumentowany konflikt korzeniowo-dyskowy nakładają się objawy zespołu przeciążeniowego.
Segment ruchowy – co to jest?
Wielu autorów uważa, że niezależnie od punktu wyjściowego dolegliwości bólowych, proces chorobowy rozpoczyna się w segmencie ruchowym kręgosłupa (krążek międzykręgowy, stawy międzykręgowe, więzadła kręgosłupa). Z nasilaniem patologii zaburzenia obejmują różne struktury segmentu ruchowego, sąsiednie i odległe narządy, co wynika z segmentowego pochodzenia w rozwoju osobniczym człowieka.
Według powszechnej opinii za początek mechanizmu bólowego (90%) odpowiada choroba krążka międzykręgowego (tzw. choroba dyskowa, dyskopatia). Zaburzenia fizjologicznych funkcji krążka mogą wynikać z ostrego lub przewlekłego przeciążenia kręgosłupa, urazu lub wad wrodzonych.
Mięśnie silniejsze niż myślisz
W ZBK przyczyną bywa zaburzenie równowagi napięć mięśniowych. Niektóre mięśnie nie biorą udziału w typowych ruchach, a ich funkcja zastąpiona zostaje zwiększoną pracą innych grup mięśniowych, co prowadzi do nieproporcjonalnego przyrostu siły, zwiększonego napięcia i przykurczu. W odcinku lędźwiowo-krzyżowym za powstanie zespołów bólowych odpowiada mięsień wielodzielny, czworoboczny lędźwi, gruszkowaty, naprężacz powięzi szerokiej, biodrowo-lędźwiowy, mięśnie kulszowo-goleniowe i pośladkowe, zwieracz i dźwigacz odbytu, mięsień prosty uda i prostownik grzbietu.
Podstawową przyczyną bólów pleców jest siedzący tryb życia, nieprawidłowa pozycja i niedostosowanie stanowiska nauki czy pracy oraz bardzo mała aktywność ruchowa.
Udogodnienia wprowadzone w życia, takie jak: windy, samochody, znormalizowane wysokości schodów, spowodowały zmianę naturalnego środowiska przyrodniczego, wyeliminowały różnorodność ruchów i doprowadziły do niekorzystnych zmian wielu stereotypów ruchowych człowieka, prowadząc do przeciążeń.
Od najmłodszych lat rozpoczyna się adaptacja organizmu do pozycji siedzącej, jednocześnie ograniczając aktywność fizyczną dzieci, a ruch jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju człowieka. Nierównomierne obciążanie układu mięśniowego u dzieci i młodzieży powoduje wytworzenie złych nawyków i wady postawy.
Brak profilaktyki u dorosłych prowadzi do powstawania przeciążeń, zmian strukturalnych kręgosłupa, a w następnej kolejności do dolegliwości bólowych kręgosłupa.
Na powstawanie dolegliwości i efektywność terapii wpływają zespoły procesów psychologicznych, środowiskowych, psychofizjologicznych (czynniki biobehawioralne). Czynniki psychiczne mają duże znaczenie, zwłaszcza w przechodzeniu ostrego zespołu bólowego w przewlekły i w niepełnosprawność, wiążąc się z wystąpieniem depresji, stanów lękowych, wyczerpania i zaburzeń czynności poznawczych typu bierno-katastroficznego.
ZBK obserwuje się często u osób z nadwagą. Nadmierna masa ciała powodują większy nacisk na powierzchnie stawowe, co zwiększa ryzyko i szybkość powstawania zmian zwyrodnieniowych w kręgosłupie. Zwiększony wskaźnik BMI jest szczególnie odczuwalny w lędźwiowym odcinku kręgosłupa, który z powodów anatomicznych i biomechanicznych jest mocno obciążony.